Wet DBA en zelfstandig ondernemerschap: een complete gids voor freelancers en opdrachtgevers

Wet DBA en zelfstandig ondernemerschap: een complete gids voor freelancers en opdrachtgevers

1. Inleiding – Waarom de Wet DBA zo belangrijk is

Het zelfstandig ondernemerschap in Nederland staat onder druk. Ruim 1,2 miljoen zzp’ers zijn actief in uiteenlopende sectoren. Voor veel organisaties zijn freelancers een cruciale bron van flexibiliteit, kennis en innovatie. Toch is er een spanningsveld: de Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) is ingevoerd om schijnzelfstandigheid tegen te gaan.

De wet heeft sinds 2016 geleid tot veel onzekerheid, omdat het onderscheid tussen werknemer en ondernemer in de praktijk vaak niet scherp te trekken is. Inmiddels is duidelijk dat de Wet DBA niet in de huidige vorm zal blijven bestaan. In 2025 wordt gewerkt aan nieuwe wetgeving, waarin gezagscriteria en duurzame economische zelfstandigheid centraal zullen staan.

Voor freelancers en opdrachtgevers is het essentieel om te begrijpen:

• Waar de Belastingdienst op let

• Hoe je schijnzelfstandigheid voorkomt

• Welke opdrachten wel of niet risicovol zijn

• Hoe contracten ingericht moeten worden

• Hoe de rol van bureaus juridisch werkt

Dit artikel biedt een uitgebreide, actuele en praktische gids.

 

2. De huidige stand van zaken van de Wet DBA

Van VAR naar DBA

Tot 2016 werkten zzp’ers met de VAR (Verklaring Arbeidsrelatie). Daarmee konden zij zekerheid krijgen dat de Belastingdienst hen als ondernemer zag. In de praktijk werkte dit systeem misbruik in de hand: veel opdrachtgevers gebruikten zzp’ers structureel als goedkope werknemers, zonder loonheffing of sociale premies.

De Wet DBA verving de VAR en moest zorgen dat opdrachtgevers en opdrachtnemers samen verantwoordelijk zijn voor de juiste kwalificatie van de arbeidsrelatie.

Handhavingsmoratoria

Sinds 2016 geldt een handhavingsmoratorium: de Belastingdienst handhaaft beperkt, omdat er te veel onduidelijkheid is. Alleen bij “kwaadwillendheid” of structureel misbruik worden correcties opgelegd. Dit leidde ertoe dat veel organisaties voorzichtig werden met zzp’ers, met name in de publieke sector en bij grote corporates.

Stand van zaken 2025

Het kabinet heeft aangekondigd dat de Wet DBA wordt vervangen. Belangrijke punten uit de laatste Kamerstukken en conceptwetgeving zijn:

• Gezagscriterium wordt verduidelijkt: de mate van sturing en inbedding in de organisatie bepaalt of sprake is van een dienstbetrekking.

• Tarief- en duurcriteria spelen mee (kortlopende specialistische opdrachten zijn eerder zelfstandig dan langdurige, laagbetaalde opdrachten).

• Webmodule blijft als hulpmiddel bestaan, maar krijgt geen juridische status.

 

3. Wat is schijnzelfstandigheid?

Schijnzelfstandigheid betekent dat iemand formeel ondernemer is, maar feitelijk werknemer.

Gevolgen:

• Opdrachtgever: naheffingen loonbelasting en premies, boetes, reputatieschade.

• Freelancer: verlies ondernemersfaciliteiten, geen dekking werknemersverzekeringen.

De Belastingdienst hanteert drie criteria (art. 7:610 BW):

1. Loon (vergoeding voor arbeid)

2. Arbeid (persoonlijk verricht)

3. Gezag (opdrachtgever bepaalt hoe, waar, wanneer)

Het gezagscriterium is meestal doorslaggevend.

Risicovolle opdrachten: langdurige inzet in reguliere functies, operationele taken, lage tarieven met exclusieve inzet.
Veilige opdrachten: specialistische projecten, adviesopdrachten, transities, resultaatgerichte trajecten.

 

4. Het belang van zelfstandig ondernemerschap voor de freelancer

Een freelancer moet aantonen dat hij/zij ondernemer is.

Belastingdienst-indicatoren:

• Meerdere opdrachtgevers

• Eigen acquisitie

• Investeringen in bedrijf

• Ondernemersrisico dragen

• Zelfstandigheid in uitvoering

• Eigen aansprakelijkheid

• Professionele uitstraling

Economische zelfstandigheid = niet afhankelijk van één klant.
Juridische zelfstandigheid = eigen contracten, geen gezagsverhouding, eigen risico.

Ondernemersrisico’s: geen loondoorbetaling, debiteurenrisico, zelf pensioen en AOV regelen.

Conclusie: Ondernemerschap is zowel fiscaal als strategisch cruciaal voor zzp’ers.

 

5. Waar moet een freelancer aan voldoen?

Checklist:

• KvK-inschrijving & btw-nummer

• Professionele administratie & facturen

• Meerdere opdrachtgevers per jaar

• Contracten zonder gezagsverhouding

• Eigen middelen (laptop, verzekeringen)

• Resultaatgerichte opdrachten

• Actieve profilering (website, LinkedIn)

• Bewijs van acquisitie en investeringen

Tip: kies zoveel mogelijk voor directe contracten met opdrachtgevers of via bemiddeling.

 

6. Welke opdrachten wel en niet uitvoeren als zzp’er?

Risicovolle opdrachten:

• Langdurige operationele functies

• Structurele deelname aan teams (met roosters en leiding)

• Lage tarieven met exclusieve inzet

Veilige opdrachten:

• Specialistische projecten (IFRS 18, CSRD, due diligence)

• Adviesopdrachten

• ERP-implementaties en transities

• Resultaatgerichte deliverables

Sector-specifiek:

• Zorg: roosterdiensten = risicovol; kwaliteitsprojecten = veilig.

• IT: langdurige teaminbedding = risicovol; migraties/cyberprojecten = veilig.

• Finance: operationele controllerstaken = risicovol; IFRS/ESG-projecten = veilig.

 

7. Contractvormen en overeenkomsten

• Arbeidsovereenkomst (loon, arbeid, gezag) → werknemer.

• Overeenkomst van opdracht → zelfstandig, mits geen gezagsverhouding.

Modelovereenkomsten Belastingdienst: nuttig, maar geen garantie.

Direct contracteren: meest zuiver → versterkt ondernemerschap.
Tussenkomstbureau: risicovol, lijkt op loondienst.
Bemiddelingsbureau: veiliger, omdat contract rechtstreeks tussen freelancer en opdrachtgever ligt.

Belangrijke bepalingen in contracten: vrijheid van uitvoering, vervangingsmogelijkheid, resultaatgerichtheid, eigen aansprakelijkheid, geen inbedding.

 

8. De rol van bemiddelingsbureaus

• Tussenkomst: bureau contracteert beide kanten → risicovol, kan lijken op loondienst.

• Bemiddeling: bureau zoekt en selecteert, maar contract loopt rechtstreeks → veiliger, versterkt zelfstandigheid.

Best practices:

• Transparantie over tarief en rol.

• Focus op matching en kwaliteit, niet op werkgeversachtige constructies.

Voorbeeld: Steens & Partners werkt als bemiddelingspartner: opdrachtgever en freelancer contracteren direct, bureau faciliteert selectie en begeleiding.

 

9. Best practices voor opdrachtgevers

• Bewustwording: train managers, HR en inkoop.

• Contractkeuze: directe contracten, bemiddeling i.p.v. tussenkomst.

• Praktijk: resultaatgericht sturen, geen werktijden, geen functioneringsgesprekken.

• Voorkom inbedding: geen personeelsnummer of HR-processen.

• Periodieke DBA-checks: evalueer en documenteer afspraken.

• Stimuleer ondernemerschap van freelancers.

 

10. Best practices voor freelancers

• Kies bewust opdrachten: vermijd verkapte loondienst.

• Positioneer jezelf als ondernemer: website, branding, voorwaarden.

• Werk voor meerdere klanten.

• Draag ondernemersrisico: aansprakelijkheid, investeringen, geen werk = geen inkomen.

• Onderhandel contracten: focus op resultaten, geen werktijden.

• Gebruik bureaus slim: kies voor bemiddeling.

• Regel verzekeringen: AOV, aansprakelijkheid, pensioen.

• Gedrag in de praktijk: afstand bewaren, rapporteren op output, geen HR-procedures.

 

11. Conclusie en aanbevelingen

De Wet DBA laat zien dat zelfstandig ondernemerschap geen vanzelfsprekendheid is. Freelancers, opdrachtgevers en bureaus hebben ieder hun verantwoordelijkheid.

Freelancers: toon ondernemerschap, kies opdrachten bewust, bouw meerdere klanten op.
Opdrachtgevers: stuur op resultaten, kies de juiste contractvorm, voorkom inbedding.
Bureaus: faciliteer bemiddeling, niet tussenkomst.

Toekomstige wetgeving zal criteria verder aanscherpen, maar de kern blijft:

• Vrijheid van uitvoering

• Geen gezagsverhouding

• Economische zelfstandigheid

Samen creëren freelancers, opdrachtgevers en bureaus een gezonde markt die flexibel én eerlijk is.

Waarom Steens & Partners

 

• MT1000-erkenning: meerdere jaren op rij uitgeroepen tot een van de beste interim management bureaus in Nederland.

• Meer dan 25 jaar ervaring: bewezen kennis van de markt, opdrachten en de agenda van de CFO.

• Kwalitatieve selectie: wij kennen onze freelancers persoonlijk en matchen op inhoud én cultuur.

• First-class, future-proof finance: onze inzet is altijd gericht op duurzame versterking van de finance organisatie.